PSYCHOLOGIA ROZWOJU CZŁOWIEKA

Podręcznik napisany pod opieką prof. Anny Brzezińskiej, niekwestionowanego autorytetu w dziedzinie psychologii rozwoju, stanowi kompendium wiedzy na temat rozwoju człowieka na przestrzeni całego życia: od okresu prenatalnego do starości. Dzięki niemu czytelnik pozna zakres zainteresowań tej dyscypliny, jej problemy i stosowane w niej strategie badawcze, a także najnowsze koncepcje. Zapozna się ze szczegółowym omówieniem kolejnych okresów życia pod względem rozwoju fizycznego, społecznego, osobowości i procesów poznawczych, jak również kształtowania się tożsamości, przebiegu i skutków kryzysów rozwojowych oraz źródeł i znaczenia udzielanego wsparcia.

Autorki omawiają czynniki inicjujące zmiany rozwojowe oraz charakter owych zmian. Przedstawiają między innymi zagadnienia dotyczące wyboru zawodu i znaczenia pracy, rozwoju kariery, realizowania się w roli małżonka, rodzica, dziadka, jak też wybrane problemy zdrowotne. Prezentują spojrzenie na rozwój psychiczny człowieka w związku z jego społeczno-kulturowymi uwarunkowaniami. To pozwala ująć rozwijającą się jednostkę jako sprawcę zmian, które zachodzą zarówno w niej samej, jak i w otoczeniu, szczególnie w relacjach z innym ludźmi.

Spis treści

Wprowadzenie

Rozdział 1
Co i jak bada psychologia rozwoju?
1.1. Zmiany społeczne oraz ich skutki dla rozwoju indywidualnego – obszary zapotrzebowania na badania psychologii rozwoju
1.2. Status teorii i perspektywy badawcze
1.3. Różnorodność sposobów opisywania i wyjaśniania rozwoju człowieka
1.4. Nowe podejście w psychologii rozwoju
1.5. Zadania psychologii rozwoju
1.5.1. Zadania niespecyficzne
1.5.2. Zadania specyficzne

Rozdział 2
Zmiana a rozwój
2.1. Pojęcie rozwoju
2.2. Rodzaje zmian rozwojowych
2.2.1. Zmiany ilościowe i zmiany jakościowe
2.2.2. Zmiany uniwersalne, wspólne i indywidualne
2.2.3. Zmiany punktualne i niepunktualne
2.2.4. Zmiany wynikające z wewnętrznej logiki rozwoju i będące efektem nagłych wydarzeń życiowych
2.3. Dynamika zmian rozwojowych
2.3.1. Podstawowe procesy determinujące zmianę rozwojową: dojrzewanie i uczenie się
2.3.2. Ciągłość versus nieciągłość w rozwoju
2.3.3. Okresy krytyczne i sensytywne w rozwoju
2.4. Interakcje czynników rozwoju
2.4.1. Zróżnicowanie podejść interakcyjnych do ujmowania czynników rozwoju
2.4.2. Wewnętrzne modele doświadczenia a interakcja czynników rozwoju
2.5. Etapy rozwoju i zadania rozwojowe
2.5.1. Kryteria podziału życia człowieka na etapy
2.5.2. Zadania rozwojowe jako narzędzie opisywania zmian rozwojowych na różnych etapach życia
2.5.3. Zadanie rozwojowe a kryzys rozwojowy
2.5.4. Przyjęta koncepcja wyodrębniania etapów w procesie rozwoju

Rozdział 3
Badania nad procesem i efektami rozwoju
3.1. Podejścia badawcze w psychologii rozwoju
3.2. Problemy badawcze psychologii rozwoju
3.2.1. Operacjonalizacja badanego zjawiska
3.2.2. Operacjonalizacja pojęcia zmiany rozwojowej
3.2.3. Konstrukcja modelu czynników istotnych dla badanego zjawiska
3.3. Strategie prowadzenia badań
3.3.1. Badania diachroniczne i synchroniczno-funkcjonalne
3.3.2. Badania eksperymentalne i typu ex post facto
3.3.3. Badania kontrolujące wpływ wieku i przynależności do grupy pokoleniowej
3.3.4. Porównanie strategii prowadzenia badań
3.3.5. Tworzenie próby badawczej i metody zbierania danych

Rozdział 4
Rozwój w okresie prenatalnym i niemowlęcym
4.1. Struktura I ery rozwoju i znaczenie poszczególnych etapów
4.1.1. Okres prenatalny
4.1.2. Okres noworodkowy
4.1.3. Okres niemowlęcy
4.2. Rozwój fizyczny i umiejętności motoryczne
4.2.1. Rozwój układu nerwowego
4.2.2. Rozwój percepcyjny
4.2.3. Rozwój motoryczny
4.3. Rozwój procesów poznawczych
4.3.1. Inteligencja sensomotoryczna
4.3.2. Stałość przedmiotu
4.3.3. Komunikowanie się i rozwój mowy
4.4. Rozwój społeczny i rozwój osobowości
4.4.1. Pierwszy komponent zdrowej osobowości: poczucie podstawowej ufności
4.4.2. Relacja przywiązania
4.5. Zagrożenia dla rozwoju dziecka w I erze
4.6. Efekty rozwojowe – z czym dziecko kończy I erę rozwoju i do czego jest gotowe w erze II

Rozdział 5
Rozwój w okresie dzieciństwa
5.1. Struktura II ery rozwoju i znaczenie poszczególnych etapów
5.1.1. Wczesne dzieciństwo – wiek poniemowlęcy
5.1.2. Środkowe dzieciństwo – wiek przedszkolny
5.1.3. Późne dzieciństwo – wiek szkolny
5.2. Rozwój fizyczny i umiejętności motoryczne
5.3. Rozwój procesów psychicznych
5.3.1. Rozwój poznawczy – od stadium przedoperacyjnego do stadium operacji konkretnych
5.3.2. Rozwój pamięci i strategii zapamiętywania
5.3.3. Rozwój moralny – od moralności heteronomicznej do moralności autonomicznej
5.3.4. Komunikowanie się i rozwój mowy
5.4. Zabawa i nauka
5.4.1. Od zabawy na serio do zabawy na niby
5.4.2. Od uczenia się spontanicznego do uczenia się pod kierunkiem
5.5. Rozwój społeczny i rozwój osobowości
5.5.1. Nowe komponenty zdrowej osobowości: autonomia – inicjatywa – kompetencja
5.5.2. Style wychowania a kształtowanie się osobowości dziecka
5.5.3. Kształtowanie się samooceny
5.5.4. Kształtowanie się gotowości szkolnej
5.5.5. Rozwój społeczny – relacje z dorosłymi i z rówieśnikami
5.6. Przebieg i skutki kryzysów w rozwoju dziecka
5.6.1. Kryzys trzeciego roku życia
5.6.2. Kryzys szóstego, siódmego roku życia
5.7. Efekty rozwojowe – z czym dziecko kończy II erę rozwoju i do czego jest gotowe w erze III

Rozdział 6
Rozwój w okresie dorastania
6.1. Istota III ery rozwoju
6.2. Zadania okresu adolescencji
6.3. Społeczne środowiska rozwoju w okresie adolescencji
6.4. Zmiany w sferze biologicznej, psychicznej i społecznej
6.4.1. Zmiany biologiczne (soma)
6.4.2. Zmiany psychiczne (psyche)
6.4.3. Zmiany społeczne (polis)
6.5. Istota kryzysu adolescencyjnego
6.6. Kształtowanie się tożsamości
6.6.1. Etapy powstawania tożsamości według koncepcji Jamesa Marcii
6.6.2. Stabilność czy zmienność statusów tożsamości
6.6.3. Zróżnicowanie form tożsamości w okresie dorastania
6.6.4. Weryfikacja dwuetapowego modelu kształtowania się tożsamości
6.7. Tożsamość negatywna i jej znaczenie w procesie rozwoju
6.8. Zaburzenia rozwoju w okresie dorastania
6.8.1. Zaburzenia łaknienia
6.8.2. Depresja młodzieńcza
6.8.3. Uzależnienie od alkoholu i narkotyków
6.9. Źródła i istota wsparcia udzielanego nastolatkom
6.10. Efekty rozwojowe – z czym dorastający kończy III erę rozwoju i do czego jest gotowy w erze IV

Rozdział 7
Rozwój w okresie dorosłości
7.1. Istota IV ery rozwoju
7.2. Podział okresu dorosłości na etapy i zadania z nimi związane
7.2.1. Wczesna faza dorosłości
7.2.2. Środkowa faza dorosłości
7.2.3. Późna faza dorosłości
7.3. Rozwiązanie kryzysu okresu adolescencji a proces wchodzenia w dorosłość
7.4. Zmiany okresu dorosłości
7.4.1. Zmiany biologiczne i ich źródła
7.4.2. Zmiany psychiczne i ich źródła
7.4.3. Zmiany relacji społecznych i ich źródła
7.4.4. Kryzysy dorosłości i ich źródła
7.5. Od debiutanta do mistrza – o uczeniu się roli osoby dorosłej
7.6. Ewolucja roli pracownika w dorosłości
7.6.1. Wybór zawodu i znaczenie pracy
7.6.2. Rozwój ścieżki kariery zawodowej
7.6.3. Podstawowe problemy związane z pracą
7.7. Życie rodzinne w okresie dorosłości
7.7.1. Typy związków między ludźmi a status tożsamości
7.7.2. Początki życia rodzinnego
7.7.3. Etapy rozwoju rodziny i sposoby realizowania ról małżeńskich
7.7.4. Zmiany w realizowaniu roli rodzica
7.7.5. Zamiana ról – dorośli jako opiekunowie rodziców
7.7.6. Nowe role dorosłych – dorośli jako babcie i dziadkowie
7.8. Wybrane problemy zdrowotne okresu dorosłości
7.9. Efekty rozwojowe ery IV

Zakończenie
O autorkach
Bibliografia
Indeks osobowy
Indeks rzeczowy